Trong những ngày tháng 7 lịch sử, chúng tôi về thăm gia đình mẹ Đỗ Thị The. Được biết, mẹ sinh năm 1923, năm nay mẹ hơn 102 tuổi. Qua lời kể đứt đoạn của mẹ và chắp nối của người con dâu út Nguyễn Thị Minh, chúng tôi phần nào cảm nhận được những gì mẹ đã dành cho Tổ quốc và được Nhà nước ghi nhận với danh hiệu Mẹ Việt Nam anh hùng treo trang trọng trên tường.

  Theo lời kể của mẹ, năm 1948, khi còn là cô thiếu nữ 17 tuổi mẹ nên duyên với chàng trai làng bên Trần Gia Hương. Năm 1949, liệt sỹ Trần Gia Hương hy sinh khi tham gia lực lượng dân quân hỏa tuyến tải đạn, thực phẩm nuôi bộ đội phục vụ chiến dịch Điện Biên Phủ. Cầm giấy báo tử trên tay, trái tim mẹ The thắt lại, khóc không thành tiếng. Chồng mất lúc đang tuổi xuân sắc nhất, lúc đó mẹ vừa mang thai người con đầu lòng, vì con, mẹ mạnh mẽ “chắt thương đau” thành “nhựa sống” trở thành chỗ dựa cho con và tiếp tục tham gia đóng góp công sức cho hai cuộc kháng chiến.

  Đến năm 1956, mẹ lập gia đình lần thứ 2, sinh thêm hai người con là Trần Dương Hoan và Trần Dương Hân. Năm 1970, người con trai cả của mẹ là anh Trần Gia Thơm khi vừa tròn tuổi đôi mươi đã hăng hái ra chiến trường, và một phần máu xương của anh đã để lại chiến trường Quảng Trị. Tiếp nối truyền thống vẻ vang của gia đình, đầu năm 1974, khi vừa tròn 17 tuổi, con trai thứ hai của mẹ là anh Trần Dương Hoan cũng  tình nguyện lên đường nhập ngũ.

   Khi xin nhập ngũ, anh Hoan đã có người yêu, đưa người yêu về ra mắt và xin mẹ cho làm đám cưới trước khi nhập ngũ, nhưng đám cưới cũng vội vã lắm. Đám cưới xong được mấy ngày, vợ chồng chưa kịp quen hơi thì anh Hoan có lệnh lên đường vào chiến trường Miền Nam.

  Ngày tiễn con lên đường, mẹ The đã khóc rất nhiều. Hai mẹ con cứ ôm nhau khóc, anh Hoan hứa sẽ gặp mẹ khi hoàn thành xong nhiệm vụ quốc tế tại nước bạn. Nhưng không ngờ, giây phút đó cũng là lần cuối cùng mẹ The và gia đình nhìn thấy mặt anh Hoan. Gần 5 năm đi lính chưa kịp về nhà một lần, tháng 1/1979 anh Hoan hy sinh khi thực hiện nhiệm vụ quốc tế cao cả tại Cam-pu-chia. Nỗi đau chồng chất nỗi đau, tiếng nấc nghẹn ngào của mẹ hòa chung với niềm đau của quê hương, đất nước.

Vậy là chiến tranh đã cướp đi của gia đình mẹ The hai người đàn ông yêu quý, chồng hy sinh trong chiến tranh chống Pháp và con trai hy sinh khi thực hiện nhiệm vụ quốc tế tại Cam-pu-chia. Không nỗi đau nào lớn hơn nỗi đau đã mất chồng rồi lại mất con. Mẹ cũng thương cô con dâu, người chỉ được sống với chồng mình vài ngày. Sau khi anh Hoan ra đi mãi mãi, mẹ tìm mọi cách khuyên bảo, cô con dâu mới chịu đi tiếp bước nữa.

   Đã 46 năm trôi qua, nhưng mẹ vẫn đau đáu nhớ thương con của mẹ, mẹ và những người thân trong gia đình vẫn chưa một lần được thắp nén hương lên mộ liệt sỹ Trần Dương Hoan. Dù vẫn còn mang nặng những vết thương lòng, nhưng mẹ luôn tự hào vì sự hy sinh của chồng con mẹ đã góp phần dệt nên trang sử vàng cho dân tộc. Chiến tranh đã lùi sâu vào quá khứ, những mất mát của riêng mình, mẹ The xem đó là trách nhiệm và nghĩa vụ của người dân Việt Nam khi đất nước cần. Sự hy sinh thầm lặng của mẹ đã lan tỏa cho xã hội thêm nhiều điều tốt đẹp. Với những cống hiến, hy sinh vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, mẹ Đỗ Thị The được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu cao quý Bà mẹ Việt Nam anh hùng năm 2014. Danh hiệu như lời tri ân cho những cống hiến, hy sinh của mẹ trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

   Sống hơn một thế kỷ, sức khỏe mẹ The giờ đã yếu, đi lại khó khăn, và những cơn đau tuổi già ngày một nhiều hơn. Năm xưa, người mẹ kiên cường này đã từng nuốt nước mắt tiễn con ra mặt trận. Tuổi già thường hay lẫn, nhưng những câu chuyện về chồng, về con, về cách mạng thì mẹ vẫn nhớ như in. Con trai cả là thương bệnh binh Trần Gia Thơm dù sống ở gần nhưng thường xuyên phải đi điều trị bệnh dài ngày. Mẹ The hiện đang sống với vợ chồng người con trai út là Trần Dương Hân. Nhiều năm qua, chính quyền các cấp, ban ngành luôn quan tâm, động viên, thường xuyên đến thăm hỏi, an ủi mẹ lúc tuổi già. Với người con dâu út là chị Nguyễn Thị Minh, mẹ The xem và thương như con ruột của mình. Mẹ thương con dâu vì mọi việc trong nhà đều đảm đang gánh vác. Mẹ thương vì mấy năm nay, người con út của mẹ bị tai biến, đi lại sinh hoạt gặp nhiều khó khăn nhưng chị Minh vẫn  tận tình chăm sóc cả chồng lẫn mẹ chồng chu đáo, thương yêu. Chị Minh không chỉ là người lo lắng cho mẹ từ những công việc lớn đến những việc nhỏ, mà còn là nguồn động viên tinh thần, giúp mẹ vơi bớt nỗi khổ và cảm nhận được sự ấm áp trong những năm tháng tuổi già.

    Hôm nay đây, chúng ta đang được sống trong hòa bình, hạnh phúc, sự hi sinh vô bờ bến của những người như mẹ The là mạch nguồn, là ngọn lửa thiêng để thế hệ trẻ hôm này viết tiếp trang sử hào hùng; tri ân sâu sắc công lao to lớn của các thế hệ cha anh đi trước.